Kocaeli, sanayi ve ticaretin yanı sıra sosyal ve kültürel yaşamın da oldukça renkli olduğu bir şehirdir. Şehrin yaşantısı, hızlı sanayileşme ve göçlerle şekillenen dinamik bir yapıya sahiptir. Sanayi bölgelerinde yoğun bir çalışma temposu hakimken, bu durum şehrin genelinde bir hareketlilik ve canlılık yaratır. Şehir merkezleri ve çevresindeki ilçelerde modern yaşam koşulları ile geleneksel Türk kültürünün unsurları iç içe geçmiştir.
Kocaeli'deki yaşam maliyeti, özellikle sanayi bölgelerindeki iş olanakları dolayısıyla, Türkiye'nin diğer bazı şehirlerine göre daha yüksek olabilir. Konut fiyatları ve kira bedelleri, özellikle Gebze, İzmit gibi merkezi ilçelerde yüksektir. Ancak şehir, sunduğu sosyal imkanlar ve iş fırsatları ile bu maliyetleri dengelemeye çalışır. Alışveriş merkezleri, parklar, spor tesisleri ve sosyal aktivite alanları, şehir sakinlerine kaliteli bir yaşam sunar.
Geleneksel Türk mutfağının zengin lezzetleri, Kocaeli mutfak kültüründe önemli bir yer tutar. İl özellikle "pişmaniye" tatlısı ile tanınır. Bunun yanı sıra, çeşitli kebap türleri, zeytinyağlılar ve deniz ürünleri, yerel mutfakta sıkça rastlanan yemekler arasındadır. Şehirde, Türkiye'nin farklı bölgelerinden ve yabancı ülkelerden gelen insanların mutfak kültürleri de yer bulmuş, bu da Kocaeli'nin yemek kültürünü daha da zenginleştirmiştir.
Gelenek ve görenekler açısından Kocaeli, çeşitli kültürel etkinliklerle renkli bir panorama sunar. Yıl boyunca düzenlenen festivaller, konserler ve kültürel etkinlikler, şehrin sosyal hayatını canlandırır. Örneğin, her yıl geleneksel olarak düzenlenen Kocaeli Fuarı, hem eğlence hem de kültürel etkileşim açısından önemli bir etkinliktir. Ayrıca, şehrin çeşitli yerlerinde düzenlenen halk oyunları gösterileri, müzik festivalleri ve tiyatro gösterileri, yerel halkın ve şehre yeni gelenlerin bir araya gelmesini sağlar.
Toplumsal yaşamda, komşuluk ilişkileri ve aile bağları hala güçlüdür. Özellikle daha az sanayileşmiş ve kırsal kesimlerde, geleneksel Türk misafirperverliği ve aile yapısı daha belirgin bir şekilde gözlemlenebilir. Şehrin hızlı temposu içinde bile, dini ve milli bayramlar, düğün, sünnet düğünü gibi özel günler büyük bir coşkuyla kutlanır. Bu tür etkinlikler, Kocaeli'nin sosyal dokusunu güçlendiren ve toplumun farklı kesimlerini bir araya getiren önemli unsurlardır.